# Yemek Artıklarını Değerlendirmenin Yaratıcı Yolları

Hey, hiç düşündün mü? Her gün mutfakta yaptığın o küçük seçimler aslında dünyayı nasıl etkiliyor? Evet, senden bahsediyorum! Buzdolabının arkasında unuttuğun o sebzeler, tabağında kalan o makarnalar ve çöpe attığın o ekmek dilimleri… Hepsi birleşince devasa bir sorun oluşturuyor.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) verilerine göre, dünyada üretilen gıdaların yaklaşık üçte biri -yani yıllık yaklaşık 1.3 milyar ton gıda- israf ediliyor. Bu sadece bir rakam değil, aynı zamanda boşa harcanan su, toprak, enerji ve insan emeği demek.

Ama endişelenme! Sana yemek artıklarını değerlendirmenin öyle yaratıcı yollarını göstereceğim ki, hem cüzdanın sevinecek hem de gezegenimiz teşekkür edecek. Üstelik bu yöntemler sandığından çok daha eğlenceli! Hazırsan, mutfaktaki küçük devrimine başlayalım!

Evde Kompost Yapımı: Mutfak Atıklarından Siyah Altın Üretmek

Kompost, mutfak ve bahçe atıklarının doğal süreçlerle ayrışarak oluşturduğu, bitkiler için mükemmel bir besin kaynağı olan organik gübredir. Buna “siyah altın” denmesi boşuna değil! Kompost yaparak çöpe gidecek meyve-sebze artıkları, yumurta kabukları, kahve telvesi gibi organik atıkları değerli bir kaynağa dönüştürebilirsin.

Evde kompost yapmak için balkonda veya bahçede küçük bir kompost kutusu kullanabilirsin. Daire dairesinde yaşıyorsan, kurtlu kompost sistemi (vermikompost) mutfağının bir köşesinde bile çalışabilir. Kompostuna meyve-sebze kabukları, yumurta kabukları, çay poşetleri ve kahve telvesi ekleyebilirsin. Et, süt ürünleri ve yağlı yiyeceklerden uzak durman gerekiyor, çünkü bunlar kötü koku yayabilir ve istenmeyen haşereleri çekebilir.

San Francisco, kompost uygulamasını şehir çapında başarıyla uygulayan öncü şehirlerden biri. 2009’dan beri zorunlu kompost programı sayesinde, şehir her yıl yaklaşık 80 bin ton organik atığı değerlendiriyor ve çöplüğe giden atık miktarını %80 oranında azaltmış durumda. Sen de kendi evinde böyle bir fark yaratabilirsin! Bir avuç kahve telvesi ve birkaç muz kabuğu ile başlayabilirsin. Zamanla bahçendeki bitkilerin nasıl daha canlı ve sağlıklı büyüdüğünü göreceksin!

Sebze Artıklarından Lezzetli Çorbalar Hazırlama

Sebze artıklarından çorba yapmak, mutfak ekonomisinin en lezzetli sırlarından biridir. Havuç kabukları, soğan dış yaprakları, kereviz sapları, brokoli gövdeleri gibi normalde çöpe atılan parçaları biriktirerek harika bir sebze suyu yapabilirsin.

Bu iş için derin dondurucunda bir “çorba torbası” oluştur. Yemek hazırlarken oluşan sebze artıklarını bu torbaya at ve dondur. Torba dolduğunda, içindekileri büyük bir tencereye boşalt, üzerine su ekle ve yaklaşık 1 saat kadar kaynat. Süzdükten sonra elde ettiğin sebze suyunu çorbalarda, pilavlarda veya makarna soslarında kullanabilirsin.

Michelin yıldızlı şefler bile bu tekniği kullanıyor! Örneğin, New York’taki Blue Hill restoranının şefi Dan Barber, “sıfır atık” felsefesiyle yemekler hazırlıyor ve sebze artıklarından enfes çorbalar yapıyor. Onun yaklaşımı o kadar etkili oldu ki, 2015’te geçici olarak açtığı “WastED” adlı pop-up restoranı, sadece atık olarak görülen malzemelerden hazırlanan yemeklerle büyük ilgi gördü. Sen de evinde bir şef gibi davranabilir ve sebze artıklarından gurme lezzetler yaratabilirsin!

Ekmek Artıklarını Değerlendirmenin Yaratıcı Yolları

Bayat ekmek, dünya genelinde en çok israf edilen gıdaların başında geliyor. Oysa bayat ekmekler birçok lezzetli tarif için mükemmel bir malzeme! Bayat ekmekleri rendeleyerek galeta unu yapabilir, küp şeklinde doğrayıp fırında kızartarak kruton hazırlayabilir veya tatlılarda kullanabilirsin.

Fransızların “pain perdu” (kayıp ekmek) dedikleri French toast (yumurtalı ekmek), İtalyanların “panzanella” salatası veya İspanyolların “migas” yemeği, hepsi bayat ekmekleri değerlendirmenin harika yolları. Bayat ekmeklerden enfes bir ekmek pudingi de yapabilirsin: Küp şeklinde doğradığın ekmekleri süt, yumurta, şeker ve tarçın karışımına batırıp fırında pişirmen yeterli.

İngiltere’de Toast Ale adlı bir şirket, ekmek israfıyla mücadele için ilginç bir çözüm buldu: Artık ekmekleri kullanarak bira üretiyorlar! 2016’dan beri faaliyet gösteren şirket, bugüne kadar 2 milyon dilimden fazla ekmeği değerlendirdi. Sen de evinde kalan bayat ekmekleri değerlendirmek için yaratıcı olabilirsin. Mesela hafta sonu kahvaltısı için muhteşem bir French toast hazırlayabilir veya akşam yemeğine eşlik edecek ev yapımı krutonlu bir salata sunabilirsin!

Meyve Kabuklarından Doğal Temizlik Ürünleri Yapma

Narenciye kabukları, sadece çöp değil, aynı zamanda doğal temizlik ürünleri için harika bir hammaddedir. Limon, portakal veya greyfurt kabuklarını değerlendirerek hem evinizi temizleyebilir hem de kimyasal temizlik ürünlerine harcadığınız parayı azaltabilirsiniz.

Narenciye kabuklarından doğal temizleyici yapmak için, kabukları bir kavanoza koyup üzerine beyaz sirke ekleyin. Kavanozı kapatıp 2 hafta bekletin. Bu süre sonunda kabukları süzüp, elde ettiğiniz sıvıyı su ile seyreltip spreyli bir şişeye doldurun. İşte size çok amaçlı, doğal ve limon kokulu bir temizleyici!

Procter & Gamble gibi büyük şirketler bile artık narenciye kabuklarından elde edilen d-limonen maddesini temizlik ürünlerinde kullanıyor. Bu madde, narenciye kabuklarından elde edilen doğal bir çözücü ve koku gidericidir. Siz de evinizdeki narenciye kabuklarını değerlendirerek hem çevreye hem de bütçenize katkıda bulunabilirsiniz. Bir sonraki portakalınızı soyarken, kabuğunu çöpe atmak yerine bir kavanoza atıp üzerine sirke dökmeyi deneyin. İki hafta sonra evinizin nasıl mis gibi koktuğunu göreceksiniz!

Yemek Artıklarından Hayvan Maması Hazırlama

Evcil hayvan sahibiyseniz, bazı yemek artıklarını onlar için değerlendirebilirsiniz. Ancak bunu yaparken dikkatli olmalısınız, çünkü her yiyecek her hayvan için uygun değildir.

Köpekler için pişmiş et parçaları, sebzeler ve pirinç gibi artıkları karıştırarak besleyici bir öğün hazırlayabilirsiniz. Ancak soğan, sarımsak, çikolata, üzüm ve kuru üzüm gibi köpekler için toksik olan yiyeceklerden kaçınmalısınız. Tavuklar için meyve ve sebze artıkları, ekmek kırıntıları ve tahıllar mükemmel bir atıştırmalıktır.

Amerika’da “Farm to Pet” hareketi, çiftliklerden ve restoranlardan toplanan gıda artıklarını evcil hayvan mamasına dönüştürüyor. Colorado merkezli Scraps adlı şirket, restoranlardan topladığı gıda artıklarını işleyerek organik köpek maması üretiyor ve yılda yaklaşık 85 ton gıda atığını değerlendiriyor. Siz de evinizdeki uygun yemek artıklarını evcil hayvanlarınız için değerlendirerek hem onlara doğal besinler sunabilir hem de gıda israfını azaltabilirsiniz. Örneğin, akşam yemeğinden kalan pişmiş tavuk parçalarını ve sebzeleri küçük parçalara ayırıp köpeğinizin mamasına ekleyebilirsiniz.

Yemek Artıklarından Doğal Güzellik Ürünleri Yapımı

Mutfak artıklarının birçoğu, cilt ve saç bakımı için mükemmel doğal içerikler içerir. Avokado çekirdekleri, kahve telvesi, yoğurt, bal ve meyve kabukları gibi malzemelerle evde doğal güzellik ürünleri yapabilirsiniz.

Kahve telvesi, selülit karşıtı bir peeling olarak kullanılabilir. Taze telveyi zeytinyağı ile karıştırıp duşta vücudunuza dairesel hareketlerle masaj yaparak uygulayabilirsiniz. Avokado çekirdeğini kurutup öğüterek saç maskesi yapabilirsiniz. Öğütülmüş çekirdeği saç kreminize ekleyip saçınıza uygulayabilirsiniz. Muz kabukları, cilt lekeleri ve sivilceler için doğal bir tedavi olarak kullanılabilir. Kabuğun iç kısmını cildinize sürüp 10 dakika bekletebilirsiniz.

Lush gibi doğal kozmetik markaları, ürünlerinde gıda artıklarını değerlendirmeye başladı. Şirket, portakal ve limon kabuklarını, kahve telvesini ve meyve çekirdeklerini çeşitli ürünlerinde kullanıyor. Siz de evde kalan son yoğurdunuzu yüz maskesi olarak kullanabilir veya sabah kahvenizden kalan telveyi vücut peelingi olarak değerlendirebilirsiniz. Böylece hem cilt bakımınızı yapacak hem de yüzlerce lira değerindeki kozmetik ürünlerine para harcamaktan kurtulacaksınız!

Yemek Artıklarıyla Evde Doğal Boya Yapımı

Soğan kabukları, pancar, havuç, ıspanak ve kırmızı lahana gibi yemek artıkları, kumaş boyamak için harika doğal pigmentler içerir. Bu doğal boyalarla kıyafetlerinizi, bez çantalarınızı veya dekoratif kumaşlarınızı boyayabilirsiniz.

Soğan kabukları ile altın sarısı ve kahverengi tonları, pancar ile pembe ve kırmızı tonları, havuç ile turuncu, ıspanak ile yeşil ve kırmızı lahana ile mavi ve mor tonları elde edebilirsiniz. Doğal boya yapmak için, seçtiğiniz malzemeyi büyük bir tencerede suda kaynatın. Malzeme miktarı ve kaynatma süresi, elde edeceğiniz rengin yoğunluğunu belirler. Daha sonra sıvıyı süzün ve boyamak istediğiniz kumaşı bu sıvıda bekletin.

Japonya’da “Tsukemono” adı verilen geleneksel turşu yapımında kullanılan kırmızı lahana suyu, aynı zamanda ipek kumaşları boyamak için de kullanılıyor. Kyoto’daki geleneksel tekstil atölyeleri, yüzyıllardır yemek artıklarından elde edilen doğal boyaları kullanıyor. Siz de evinizdeki soğan kabuklarını biriktirip, eski bir pamuklu tişörtü yeniden canlandırabilirsiniz. Soğan kabuklarını suda kaynatıp, tişörtünüzü bu suda bir gece beklettiğinizde, ertesi gün tamamen yeni bir görünüme kavuşmuş bir kıyafete sahip olacaksınız!

Gördüğün gibi, yemek artıklarını değerlendirmenin sayısız yaratıcı yolu var! Bu yöntemleri uygulamaya başladığında hem bütçene katkı sağlayacak hem de gezegenimizin korunmasına yardımcı olacaksın. Unutma, sürdürülebilir bir gelecek için atılacak en küçük adım bile değerlidir.

Peki, sen hangi yöntemi ilk olarak deneyeceksin? Belki de şu anda mutfağında bekleyen bir muz kabuğu veya kahve telvesi, bir sonraki yaratıcı projenin hammaddesi olabilir! Hadi, mutfağına git ve yemek artıklarına yeniden hayat ver!